Dit is de spannende geschiedenis van de motte Montferland

In het Bergherbos tussen Zeddam en ’s-Heerenberg doemt zomaar opeens een enorme hoge kale heuvel op. Tegenwoordig staat er een hotel-restaurant bovenop, maar in de middeleeuwen was dit een machtige verdedigingsburcht. De heuvel is een zogenaamde ‘motte,' een door mensen aangelegde of opgehoogde heuvel. Daarbovenop stond een houten gebouw, een mottekasteel. De Montferlandse motte is rond het jaar 1000 opgeworpen en het is de grootste motte die in Nederland is gevonden.

Een verdedigingsburcht wil je natuurlijk op een hoge plek bouwen, met vrij uitzicht over de omgeving, zodat je de vijand al van ver kunt zien aankomen. Bovendien is een kasteel op hoogte veel beter te verdedigen. Daarom is de natuurlijke heuvel die al in het Montferland lag nog eens 7 meter extra opgehoogd tot maar liefst 17 meter hoog. Bovendien zijn rondom de heuvel ook nog een gracht en een dubbele aarden wal aangelegd. Bovenop de heuvel was je dus wel veilig.

Het verhaal gaat dat in de middeleeuwen op deze motte de verdedigingsburcht 'Upladen' stond, het kasteel van Adela Gravin van Hamaland. Het graafschap Hamaland lag meer dan duizend jaar geleden langs de oevers van de Rijn, de IJssel en de Waal. Maar tegen de tijd dat Adela's vader, graaf Wichman II van Hamaland rond 973 stierf, was zijn gebied flink gekrompen.

Wichman had in de jaren voor zijn dood namelijk het vrouwenstift Sint-Vitusstift in Elten gesticht, met zijn jongste dochter Liutgard als eerste abdis aan het hoofd. Daarvoor liet hij zijn burcht op de Eltenberg ombouwen tot klooster en hij schonk een groot deel van zijn goederen en grondgebied aan het Stift. Maar zijn oudste dochter Adela was het daar niet mee eens, zij vond dat zíj recht had op de verloren gebieden en samen met haar echtgenoot Balderik van Duffelgouw ging ze de strijd aan om de gebieden terug te winnen.

Adela was een slimme en strijdvaardige vrouw, maar de middeleeuwse kroniekschrijvers zijn niet erg lovend over haar. De schrijver Alpertus van Metz, een tijdgenoot van Adela, doet er zelfs alles aan om haar zo zwart mogelijk af te schilderen als een inhalige, verdorven vrouw die veel te luid praatte, wulpse taal uitsloeg, slecht gekleed ging en onevenwichtig was. Hij beschuldigt haar er zelfs van dat ze haar zus zou hebben vergiftigd. Voor die beschuldiging is trouwens nergens anders bevestiging gevonden.

Of de beschuldigingen nou terecht zijn of niet, ambitieus zijn Adela en Balderik wel en daardoor maken ze veel vijanden. Uiteindelijk wordt Upladen in 1016 belegerd. Balderik is op dat moment al gevlucht naar Keulen en Adela verdedigt de burcht 'met haar vrouwen.' Maar uiteindelijk moet ze zich overgeven. Ze krijgt een vrije aftocht, maar Upladen wordt met de grond gelijk gemaakt. Adela moet het gebied verlaten en Hamaland wordt onderdeel van het Hertogdom Gelre, waaruit uiteindelijk de provincie Gelderland is ontstaan.